فضای مجازی در آینه فقه - دفتر دوم (بخش دوم)
- توضیحات
- :::
- دسته: نقد و نظر |
- منتشر شده در چهارشنبه, 14 شهریور 1397 03:04 |
اشاره
در بخش اول از دفتر دوم به برخی از ادله قاعده نفی سبیل، از جمله قرآن و حدیث نبوی اشاره شد. در این بخش ضمن بررسی مفاد قاعده، به بررسی تأثیر قاعده نفی سبیل بر حکم فقهی فضای مجازی پرداخته می‌شود.
مفاد قاعده
هر چند در معنای سبیل در آیه قرآن و محدوده آن و هم چنین مصادیق علوّ بر اسلام، بحث‌های جدّی وجود دارد و حتی نمی‌توان برخی از موارد استدلال به آیه و نبوی در کتاب‌های فقهی را مصداق سبیل بر مسلمین و علوّ بر اسلام دانست، اما به نظر می‌رسد قدر متیقن آیه شریفه و سایر ادله استدلال شده بر قاعده نفی سبیل، سلطه عمومی و وسیع بر مسلمین است به نحوی که تصمیم گیرنده امور مسلمین، کافران تلقّی شوند.
از سویی دیگر باید دانست: خطاب قاعده نفی سبیل بر فرض تکلیف کفار به فروع، تنها به کافران نیست بدین معنا که تنها بر کافران سلطه بر مسلمانان حرام است، بلکه خطاب اصلی آیه شریفه به مسلمانان است که نباید اجازه تسلط کفار بر خویش را داده و اگر سلطه‌ای وجود دارد، آن را باید از بین ببرند.
تأثیر قاعده نفی سبیل بر حکم فضای مجازی
با نگاه به پیشینه اینترنت و چگونگی ایجاد آن، روشن می شود ایالات متحده آمریکا سازنده اینترنت و گسترش دهنده آن در جهان است. مرور این سطور آشنایی خوبی نسبت به پیشینه اینترنت ایجاد می کند: «ظهور اینترنت به اواخر دهه 1960 ، بازمی گردد. در این سالهاست که مفهوم یک شبکه رایانه ای نامتمرکز در میان نظریه پردازان نظامی امریکا و متحدان این کشور مطرح شد. ایده مطرح در آن زمان، این بود که شبکه رایانه ای در شرایط حمله هستدای می تواند به صورت پشتیبانی برای زیرساختهای ارتباطی عمل کند. در سال 1968 ، سازمان تحقیقات تصمیم گرفت در پروژه های پیشرفته پنتاگون از این شبکه بهره برداری کند؛ از این رو، دوران جنگ سرد نقشی جدی در این حمایت داشت. و از این حیث می توان اینترنت را از دستاوردهای دوران جنگ سرد و نتیجة هراس وزارت د فاع امریکا از خطرهای جنگ هسته ای برشمرد. در سپتامبر 1969 ، نخستین رابط های پردازشگر پیغام (آی.ام .پی) در دانشگاه کالیفرنیای لس آنجلس نصب شد و دو ماه بعد دومین (آی.ام .پی) در مؤسسه مطالعات و تحقیقات استانفورد در شمال کالیفرنیا به کار گرفته شد و تا پایان آن سال دو مرکز دیگر به آن پیوستند. بنابراین ، نخستین شبکه رایانه ای متشکل از چهار رایانه در پایان سال 1969 ، در امریکا راه اندازی شد و چهار مرکز که عبارت بودند از: مؤسسه مطالعات و تحقیقات استانفورد، دانشگاه کالیفرنیا لس آنجلس، دانشگاه کالیفرنیا سانتا باربارا و دانشگاه یوتا، به یکدیگر متصل شدند و بدین ترتیب شبکه آرپانت متولد شد.[1]
با توجه به پیشینه ایجاد اینترنت و هم چنین مقرّ اصلی آن (مارینا دل ری، کالیفرنیا) یا به گفته برخی (وزارت خارجه آمریکا)، می توان گفت: مدیر اصلی فضای مجازی در دست ایالات متحده آمریکاست و او در موارد متعددی که نمونه کوچک آن رصد خواست و ذائقه مردم و گاه تغییر آن و در نتیجه تأثیر بر انتخابات کشورهای مستقل است، سوء استفاده می کند. حتی گاه از این فضا برای مدیریت اعتراضات در کشورهای مختلف مانند ایران استفاده کرده است. نمونه این سوء استفاده ها از مدیریت فضای مجازی (در مقیاس فضای وب یا در مقیاس شبکه های اجتماعی مختلف مانند توییتر، فیس بوک، تلگرام، اینستاگرام و ...) به جهت تغییرات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی و ... آن قدر زیاد است که حوصله این مختصر از آن خارج است. تنها به این جمله وزیر خارجه آمریکا اشاره می شود که: «در ایران و دیگر کشورها سازمان‌دهی از راه اینترنت به صورت ابزاری برای پیش برد دموکراسی و توانا ساختن شهروندان به اعتراض بر ضد نتایج مشکوک انتخابات در آمده است.»
نتیجه گیری
همانگونه که بیان شد: قاعده نفی سبیل قاعده ای مسلّم و روشن است هر چند در محدوده آن و گستره صدق سبیل مباحثی وجود دارد. اما قدر متیقن از آن، سلطه کفار به نحو عمومی و تأثیر گذاری بر جامعه اسلامی است. با این منظر و هم چنین در نظر گرفتن پیشینه اینترنت و مدیریت آن، می توان نتیجه گرفت که تا حدّ امکان باید زمینه سلطه کفار بر مسلمین را در فضای مجازی کاهش داد و به مرور آن را از بین برد. لازمه کاهش و از بین بردن زمینه سلطه کفار که واجبی شرعی است، اراده، نوآوری و خلاقیت و تلاش است. یکی از اصلی ترین راه کارهای برون رفت از سلطه کفار به گفته کارشناسان که مورد تأکید مکرّر مقام معظم رهبری قرار گرفته، طراحی و تولید اینترنت ملی است که مقرّ و مدیریت آن در حیطه کشور اسلامی و به دستان مسلمین است و نه کفار. مخاطب اصلی این وظیفه مسؤلین هستند، هر چند مردم نیز می توانند با حمایت عملی از فضاهای ساخت کشور مانند شبکه های اجتماعی ایرانی، قدم های محکمی را در نفی سلطه کفار بردارند.
باید دقت داشت: نفی سلطه کفار بر مسلمین و در نتیجه اصل کاهش و از بین بردن سلطه آنان بر فضای مجازی، امری واجب است اما با توجه به مصالح متعدّد فضای مجازی با همین فضای کنونی، نمی توان استفاده از آن را در حال حاضر حرام دانست هر چند حرکت کردن به سمت نفی سلطه کفار به صورت گام به گام و با سرعتی که اختلال در نظام جامعه ایجاد نکرده و مصالح ضروری جامعه اسلامی را مختل نکند، بر مسؤلین و مردم واجب است.
در انتها تأکید می شود: نویسنده به عجز خویش معترف بوده و به کم و کاستی های این نوشته واقف است و از همه اساتید و فضلا می خواهد نکات ارزشمند خویش را در اصلاح و گسترش آن و هم چنین کشف زوایای پنهان آن، بیان نمایند.