به گزارش خبرنامه پژوهشی وبسایت مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام، نشست «نقش زمان و مکان در اجتهاد» روز سه شنبه ۱۳ تیر ماه، به همت پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. در این جلسه حجت الاسلام مسیح بروجردی به سخنرانی پرداخت.

وی با ذکر این که به این موضوع از منظر نگاه امام خمینی(ره) خواهد پرداخت، گفت: از دیدگاه حضرت امام زمان و مکان در اجتهاد تأثیر دارد. این یک بحث روشی است و مربوط به علم اصول فقه است. این نوع مباحث را حضرت امام اولین بار در نامه ای به آقای انصاری که مشهور به منشور برادری است مطرح می کند و در آن جا می فرمایند اجتهاد در جمهوری اسلامی باید همیشه وجود داشته باشد و وجود اختلاف نظر اصلاً اشکالی ندارد.

وی افزود: دومین بار ذیل نامه تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام در تذکری که به اعضای شورای نگهبان می دهند می فرمایند قبل از این که کار بخواهد به مشکل بخورد خودشان مصلحت نظام را در نظر بگیرند. چرا که نقش زمان و مکان و اجتهاد در تصمیم گیری ها در دنیای آشفته کنونی مهم است. امام(ره) در جایی می گوید اگر فقه تان را اندکی تغییر بدهید بعضی مشکلات حل خواهد شد. سپس در منشور روحانیت مسأله را باز تر بیان می کنند که این گفته امام بیشتر معروف است. در آن جا می فرمایند که به فقه سنتی و اجتهاد جواهری معتقدم و تخلف از آن را جایز نمی دانم. استنباط من این است که حضرت امام معتقد است که برداشتی از فقه پویا دارم که این برداشت را نمی پسندم و روش دیگری را برای فقه پویا می پسندم که از دل فقه سنتی بیرون می آید. فقه سنتی است که خصوصیاتی در خود دارد که باعث می شود پویایی به وجود آید.

وی افزود: به عقیده من نوع بیان امام درباره اهمیت زمان و مکان در فقه و پویا بودن فقه سنتی ما به گونه ای است که گویا امام می خواهد بگوید این حرف، مسأله جدیدی نیست که من بخواهم یک روش فقهی جدیدی را اختراع کنم و آن چیزی را دارم بیان می کنم که فقه شیعه دارای آن است. از مجموع بیانات حضرت امام این گونه می توان فهمید که در حل معضلات فقهی و قانونی ایشان دو نوع راه حل دارند: یکی مسأله ولایت فقیه و حکم حکومتی است. که سال گذشته در این جا چند مرحله پیرامون آن صحبت کردیم و دیگری بحث زمان و مکان و تغییر در فتوا است. امام خمینی (ره) در جایی می فرمایند: مسأله ای که در گذشته حکمی داشته است ممکن است در روابط سیاست و اقتصاد و اجتماعدر دوران دیگر حکم دیگری داشته باشد.

بروجردی در ادامه با پرداختن به برخی مصادیق عنوان کرد: مثلاً وقتی گفته شده که مجسمه سازی حرام است ممکن است در دورانی گفته شده که بت پرستی رواج داشته و مجسمه سازی موجب تشبه به خالق می شده که حرام اعلام شده و ممکن است در زمان فعلی مجسمه سازی حرام نباشد. یا مسأله تراشیدن ریش به دلیل پیدا کردن وجه تمایز ظاهری با یهودیان در آن دوران بوده و امروز ممکن است این عمل حرام نباشد. یا مثلاً در روایت آمده که موارد مصادیق زکات ۸ مورد است. اما امام(ره) در جایی می فرمایند، امروز مصادیق مصرف زکات بسیار گسترده تر است. یا در موضوع مالیات امام (ره) در کتاب کشف اسرار می گویند در اسلام چیزی بر این اساس نداریم که کسی قبل از درآمد مالیات بدهد. مالیات بر درآمد درست است اما مالیات قبل از این که فرد به درآمدی برسد صحیح نیست.

وی درادامه یادآور شد: اما بعد از انقلاب اسلامی که بحث حمایت از تولید داخل و قرار دادن گمرک برای جنس وارداتی برای حمایت از تولید ملی مطرح شد امام این گونه نتیجه می گیرند که فقه مان را باید تغییر دهیم و در شرایط کنونی شاید این چنین ساز و کاری درست باشد. یا موردی دیگر بحث دوران غیبت کبری است. مثلاً این که گفته شده خمس باید به دست امام معصوم برسد در زمان غیبت چه می شود؟ ابتدا گفتند مبالغ خمس ها را نگه داریم و صبر کنیم تا حضرت ظهور کنند و به دست او برسانیم. اما بعد از طولانی شدن زمان غیبت به این نتیجه رسیده اند که این کار غیر ممکن است و بهتر است به مصارف دینی برسانند.