یکی بودن گندم و جو در ربا
- توضیحات
- :::
- دسته: نقد و نظر |
- منتشر شده در دوشنبه, 17 دی 1403 16:14 |
- نوشته شده توسط سید مرتضی ابطحی |
گندم و جو در عینیت خارجی، دو شیء متفاوتند؛ اما این دو نعمت الهی در یک مورد، در حکم مشترکند.
استثنا از تعدد حکم
در ربا، گندم و جو به لحاظ حکمی، یک جنس محسوب می‌شوند. این حکم بین متأخران مشهور است؛ صاحب جواهر می‌گوید: «عموم فقیهان - جز ابن ادریس- بر همین باورند؛ بلکه این حکم نزدیک به اجماع است و ابن زهره در غنیه[1] و محکی خلاف، حکم اجماعی شیعیان را همین دانسته‌اند.»[2]
اصل در این حکم، نصوص مستفیضه است. از جمله در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است:
«الحنطة و الشعير رأساً برأس لا يزاد واحد منهما علی الآخر».[3]
«گندم و جو را باید سر به سر حساب کرد و هیچ‌کدام را بر دیگری فزونی نداد.
همچنین در روایتی دیگر آمده است:
عن ابان، عن عبدالرحمن بن ابي عبدالله قال: قلت لأبي عبدالله (عليه السلام): أيجوز قفيز من الحنطة بقفيزين من شعير؟ فقال: «لا يجوز الا مثلاً بمثل، [ثم قال:] ان الشعير من الحنطة».[4]
از امام صادق(ع) پرسیدم آیا ممکن است یک قفیز گندم را با دو قفیز جو معامله کرد؟ حضرت فرمودند:
نمي‌تواند دو کيل جو را با يک کيل گندم حساب کند؛ چون اصلشان يکي است.»
اما در عین حال ابن ادریس در سرائر می‌گوید:
«بین عامه و خاصه اختلافی نیست که گندم و جو، به لحاظ حسی و در ادبیات، دو جنس متفاوت هستند و بین اهل لغت و ادبیات عرب، هیچ اختلافی در این مسئله نیست؛ پس هرکس که ادعا کند این دو از یک جنس هستند، یا مانند یک جنس هستند، نیاز به ادلۀ محکم دارد.»[5]
البته به نظر می‌آید این اختلاف ابن ادریس، متأثر از آن است که وی به خبر واحد عمل نمی‌کند نه آنکه این روایات قاطع عذر نباشند؛ و مسئله بین کسانی که به خبر واحد عمل می‌کنند روشن است و هیچ بحثی در آن نیست.[6]
[1]. غنیة النزوع، ص224.
[2]. جواهر الکلام، ج۲۳، ص344.
[3]. تهذیب الاحکام، ج7، ص95.
[4] . وسائل الشيعة ج18، ص139، کتاب التجارة، ابواب الربا، باب 8، حديث 4.
[5] . السرائر، ج2، ص254.
[6]. برگرفته از: مستنبطات الأعلام، ج2، صص122و 123.