تکلیف مهریه در صورت علم به بطلان عقد موقت- بخش اول
- توضیحات
- :::
- دسته: نقد و نظر |
- منتشر شده در دوشنبه, 11 شهریور 1398 06:22 |
- نوشته شده توسط سید مرتضی ابطحی |
در ازدواج موقت اگر پس از آنکه مرد بخشی از مهریه را به زن پرداخت نمود، مشخص شود عقد باطل بوده است طبعا هیچ رابطه محرمیتی بین زن و مرد نخواهد بود. [1] اما در این فرض وظیفه طرفین در قبال مهریه چه خواهد شد؟ و آیا مهریه‌ای به زن تعلّق می‌گیرد یا نه؟[2]
در این موارد و موارد مشابه، ممکن است با چند صورت روبرو شویم:
الف) علم پیش از دخول
در صورتی که پیش از دخول علم به بطلان عقد پیدا شود، بدون تردید زن و مرد باید از هم جدا شوند و زن هیچ مهری از مرد طلب ندارد. بلکه حتی اگر زن بلافاصله پس از عقد مهر را مطالبه کرده بود، مرد می‌تواند آنچه را که پرداخت کرده، از زن مطالبه کند؛ چرا که زن از اساس مالک چیزی نبوده است و دخولی هم صورت نگرفته است. همچنین اگر مهر در دست زن تلف شده بود، در حقیقت مال غیر در دست او تلف شده و زن ضامن مثل یا قیتمش برای مرد است.[3]
ب) علم پس از دخول
اگر دخول هم واقع شده باشد، با دو فرض روبر هستیم:
- گاهی زن خودش می‌دانسته که مانعی برای عقد وجود دارد ولی در عین حال به عقد مبادرت کرده است. در این صورت زن گنهکار محسوب می‌شود. درباره لزوم پرداخت مهریه در فرض جاری بین علما اختلاف است. از جمله شیخ در نهایه بر این باور است که آنچه که زن گرفته است برای خودش است و مقدار بیشتر هم بر مرد لازم نیست.[4] ا قائلین به این قول، بین صورت علم زن به فساد عقد و عدم علم به آن تفصیل قائل شده‌اند. این گروه معتقدند در صورت جهل زن به فساد عقد، پرداخت کلّ مهر المثل بر مرد لازم است ولی در صورت علم او به فساد عقد، چیزی برای زن نیست.[5] در ضمن نسبت به مهر المثل هم دو وجه مطرح شده كه آيا مهر المثل عقد انقطاعى بايد ملاحظه شود يا مهر المثل عقد دائم که بحث از آن، مجال دیگری می‌طلبد.
- صورت دوم آن است که زن هم نمی‌دانسته که مانعی برای عقد وجود دارد، مانند اینکه خیال می‌کرده که شوهرش فوت شده است و یا علم به ارتباط سببی با مرد نداشته باشد. به نظر گروهی از فقها در این فرض مهر المثل به وی تعلق می‌گیرد.[6] در این فرض اگر آنچه زن گرفته باشد، بیش از مهر المثل باشد باید ما به التفاوت را به مرد بازگرداند؛ و اگر آنچه گرفته بود، کمتر از مهر المثل بود ما به التفاوت را از مرد می‌گیرد. تفصیل این بحث نیز نیازمند بحث مجزا است.
[1] . این مقاله بر اساس دروس خارج نکاح آیت‌الله شبیری زنجانی، جلسات 686 و 687 تنظیم شده است.
[2] . پیش از بررسی اصل مسأله لازم است در نظر داشته باشیم که بطلان عقد می‌تواند به دلایل مختلفی مشخص شود؛ مثل آنکه مشخص شود زن شوهر داشته و این امر را از مرد مخفی نموده است؛ و یا ارتباط خاص سببی و یا نسبی بین زن و مرد بوده باشد؛ مانند آنکه مشخص شود که زن، خواهر رضاعی و یا خواهر همسر قبلی او است و طبعا ازدواج با او حرام بوده است.
[3] . شرایع الاسلام، ج2، ص 249
[4] . النهایه، شیخ طوسی، ص 491: إن تبيّن بعد الدّخول بها أنّ لها زوجا، كان لها ما أخذت منه، و لا يلزمه أن يعطيها ما بقي عليه.
[5] . مختصر النافع، علامه حلّی، ص 182 به نقل از مسالک الافهام، ج7، ص 447؛ خود علّامه نیز در شرایع به این قول متمایل است: شرایع الاسلام، ج2، ص 249 : و لو قيل لها المهر إن كانت جاهلة و يستعاد ما أخذت إن كانت عالمة كان حسن.
[6] . مسالک الافهام، ج 7، ص 447 و تحریر الوسیله، ج2، ص 290