استقرار حج در صورت تعدد کاروان و تأخیر در همراهی کاروان اول
- توضیحات
- :::
- دسته: یاداشت محقق |
- منتشر شده در یکشنبه, 11 آذر 1403 13:38 |
اگر چند کاروان راهی سفر حج باشند و مستطیع با اینکه وثوق به تمکن از همراهی کاروان اول و ادراک حج را داشته باشد، منتظر کاروان دوم شود و به هر دلیلی موفق به درک حج نشود، آیا حج بر او مستقر می شود یا خیر؟ مرحوم سید فرموده مستقر می شود مگر اینکه معلوم شود که کاروان اول هم حج را درک نکرده است. مرحوم آقای گلپایگانی به کلام سید حاشیه زده که مستقر نمی شود؛ مگر اینکه معلوم شود که در صورت همراهی با کاروان اول حج را درک می کرد. در این نوشتار درصدد بررسی صحت و سقم حاشیه مرحوم آقای گلپایگانی هستیم.
مرحوم سید در مسئله دوم مقدمات سفر حج فرموده: پس از استطاعت، اگر درک حج متوقف بر مقدماتی باشد، مبادرت به تهیه آنها واجب است تا در همان سال استطاعت، حج را درک کند؛ لذا اگر برای رفتن به حج، کاروان های متعددی بود و مستطیع قادر بود با هرکدام از آنها راهی شود، باید کاروانی را انتخاب کند که از جهت رسیدن به مکه و سالم رسیدن اوثق از بقیه باشد. بنابراین اگر حج را به تأخیر انداخت و با کاروان اول نرفت و موفق به درک حج نشد، حج بر او و اجب می شود؛ ولو بخاطر تأخیرش گنهکار نیست؛ مگر اینکه کشف شود که اگر با کاروان اول هم می رفت حج را درک نمی کرد.[1]
فقها بر برخی فرازهای این مسئله اشکال‌هایی دارند که ظاهرا به مرحوم سید وارد است. برای مثال به فتوای مرحوم سید به تعین انتخاب کاروان اوثق از جهت سالم رسیدن حاشیه زده‌اند که وثوق کفایت می کند و اوثق تعین ندارد؛ بلکه اولی این است که اوثق را انتخاب کند.[2] زیرا اگر اطمینان اقوی متعین باشد، همه کارهای دنیا تعطیل می شود. اساساً بنیان همه کارهای ما مطلق اطمینان است، و مولی نمی تواند چیزی که قابل عمل نیست را به بنده‌هایش تحمیل کند. عقلا هم در چنین مواردی الزام نمی کنند، بلکه می گویند بهتر است.
اما مرحوم آقای گلپایگانی به فراز اخیر حاشیه‌ای زده است که به نظر وارد نیست، ایشان فرموده: «بل لا يحكم بالاستقرار إلّا إذا تبيّن إدراكه لو سار معهم»[3]، یعنی حج استقرار پیدا نمی کند مگر اینکه کشف شود که اگر با کاروان اول می رفت حج را درک می کرد.
فرمایش مرحوم آقای گلپایگانی از این جهت قابل مناقشه است که خود شما در جایی که فقط یک کاروان است قائلید که باید با آن حرکت کند و لازم نیست علم داشته باشد که حج را درک می کند یا خیر؟ حال یا به دلیل اصالة السلامة یا روایاتی که می‌گوید اگر کسی حج را به جا نیاورد حج مستقر می شود و دین است؛ چه‌اینکه از این روایات فهمیده می شود اطمینان به سالم رسیدن لازم نیست؛ زیرا هیچ اطمینانی در مورد این روایات وجود ندارد که اگر مستطیع با کاروان حرکت می کرد حتما حج را درک می کرد.
علاوه بر اینکه در اینگونه موارد، چگونه کشف می کنید مستطیع اگر با کاروان اول حرکت می کرد به سلامت می رسید تا حکم به استقرار حج شود؟ لذا یا باید قائل به عدم استقرار در اینگونه موارد شوید یا به همان اصالة السلامه و روایات اکتفا کنید و بگویید با وجود آن، حجت تمام است و حج مستقر است.*
-------------
[1] لو توقف إدراك الحج بعد حصول الاستطاعة على مقدمات من السفر و تهيئة أسبابه وجب المبادرة إلى إتيانها‌على وجه يدرك الحج في تلك السنة و لو تعددت الرفقة و تمكن من المسير مع كل منهم اختار أوثقهم سلامة و إدراكا و لو وجدت واحدة و .. و على أي تقدير إذا لم يخرج مع الأولى و اتفق عدم التمكن من المسير أو عدم إدراك الحج بسبب التأخير استقر عليه الحج و إن لم يكن آثما بالتأخير لأنه كان متمكنا من الخروج مع الأولى إلا إذا تبين عدم إدراكه لو سار معهم أيضا(العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج2، ص: 419).
[2] العروة الوثقى (المحشى)، ج4، ص: 344.
[3] همان.
*. برگرفته از سلسله جلسات عصر آیت الله العظمی شبیری زنجانی-حفظه الله-.