استدلال آقای بروجردی به آیه‌ای در نکاح، بر صحت و لزوم معاطات
- توضیحات
- :::
- دسته: یاداشت محقق |
- منتشر شده در شنبه, 26 اسفند 1402 05:45 |
- نوشته شده توسط حسین دریس |
یکی از ادله که مرحوم آقای بروجردی برای صحت و لزوم معاطات، به آن استدلال کرده است، آیه شریفه «وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَكَانَ زَوْجٍ وَ آتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَاراً فَلاَ تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتَاناً وَ إِثْماً مُبِيناً» است که مرحوم آقای خمینی به تقریب ایشان اشکال کرده‌اند که در این نوشتار درصدد تبیین استدلال و نقد اشکال آقای خمینی هستیم.
آیه شریفه «وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ...» می گوید اگر زوج مهری به زوجه إیتاء کرد، حق کسر گذاشتن از آن را ندارد و لو مقدار آن زیاد باشد؛ چون مال اوست و کسی بی اجازه حق ندارد در آن تصرف کند. آقای بروجردی فرموده است «ایتاء» اعم از این است که عقد واقع شده، معاطاتی باشد یا غیرمعاطاتی؛ زیرا بعدش تعلیل ذکر کرده که «وَ كَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضَى بَعْضُكُمْ إِلَى بَعْضٍ وَ أَخَذْنَ مِنْكُمْ مِيثَاقاً غَلِيظاً»، اطلاق این شامل می شود که عقد به هر شکلی که باشد، صحیح است و وفای به آن لازم است. البته در باب نکاح ممکن است دلیل داشته باشیم که معاطات صحیح نیست، ولی عموم تعلیل آیه می گوید هر تعهدی را شارع مقدس می گوید احترام قائل شوید و به آن عمل کنید.
آقای خمینی اشکال می کرد که آیه راجع به میثاق غلیظ است، در حالی‌که معاطات در محقرات است، خرید ده هزار تومان سبزی به صورت معاطاتی میثاق غلیظ نیست تا حکمش از این آیه استفاده شود، لذا دلیل اخص از مدعاست.
از نقد آقای خمینی به دو صورت می توان جواب داد؛
اول: همانطور که معاطات در محقرات است، در اشیاء گرانبها هم واقع می شود، لذا شاهدیم که سنی‌ها در معاطات بین حقیر و کثیر فرق گذاشته‌اند، بنابراین آیه مذکور معاطات در امور مهمه را شامل است و از آن جهت که امامیه بین حقیر و کثیر فرق نگذاشته است، با عدم قول به فصل، صحت و لزوم معامله معاطاتی در محقرات هم ثابت می شود.
دوم: مراد از «أَفْضَى بَعْضُكُمْ إِلَى بَعْضٍ»، این نیست که بعضی از شما رفته پیش بعض دیگر و با همدیگر مذاکره کرده‌اند، افضی الی امرئته، یعنی باشرها، در روایات هم راجع به میثاقاً غلیظا، گفته‌اند مراد از میثاق همان کلمه‌ای است که با آن انشا شده است و غلیظ اجرای آن است که با وقاع است، بنابراین قراردادی که لفظی باشد و ترتیب اثر خارجی داده نشده باشد، در موردش استحکام صادق نیست؛ اما اگر اثر خارجی بر آن مترتب شده باشد و تسلیم صورت گرفته باشد، قرارداد مستحکم است. فرق است بین اینکه زوجه را به منزلش فرستاده باشند با آنکه فقط لفظ باشد، کسی قرار نکاح بسته و مباشرت هم کرده، با وقاع این قرار محکمتر می شود، حتی مهر هم از نصف به تمام تبدیل می شود. کانّ آیه می گوید: قراری که شما بستید استحکامش با اجرایش است، بزرگ و کوچک ندارد، اگر یک چیز ساده مثل سبزی هم تسلیم شود، چون اجرایی شده است، به حساب خود این آیه، قرار محکم و غلیظ محسوب می شود.
[1]برگرفته از جلسه... از سلسله جلسات عصر آیت الله العظمی شبیری زنجانی-دامت برکاته-