مناقشه‌ای در چارچوب وجوب کفایی یک حج برای چند نفر

توضیحات

:::

دسته: یاداشت محقق |

منتشر شده در یکشنبه, 08 بهمن 1402 07:46 |

نوشته شده توسط عباس نوری |

اگر در جمعی که هیچ یک مستطیع نیستند کسی بگوید این پول برای هر کس که حج برود، مرحوم سید فرموده که حج به نحو واجب کفائی بر جمع مذکور واجب می شود و چنانچه یکی از آنان برود حجة الاسلامش محسوب می شود و از دیگران ساقط می شود،[1] در حالیکه حق این است که اولا وجوب ثابت نیست و ثانیا بر فرض ثبوت وجوب باید در مقام تفصیل داد.

علاوه بر اینکه ایشان این فرع را نظیر فرع «إذا وجد المتيممون ماء يكفي لواحد منهم» دانسته است که تیمم همه باطل می شود، در حالیکه باب تیمم درست نقطه مقابل بذل حج به فردی نامعین از جماعتی است؛ چون اگر  به نحو واجب کفایی برای همه ثابت باشد، با تصاحب یکی، از دیگران ساقط می شود و وقتی از بقیه ساقط شد نباید تیمم آنان باطل شده باشد.

توضیح اینکه کلام سید از چند جهت قابل بحث و مناقشه است، یک بحث این است که آیا ادله عرض حج مورد عرض حج به غیرمعین را شامل است یا خیر؟ شمول تعبیر «عرض له الحج» بر غیرمعین خلاف ظاهر است، ظاهر تعبیر مذکور این است که باید به نحو واجب تعیینی باشد نه کفایی، شاهدش این است که اگر شما بگویید به من پیشنهاد مکه داده شده است، ظاهرش این است که به شخص شما پیشنهاد شده است. لذا ادله عرض حج، عرض به نحو واجب کفایی را شامل نیست.

بر فرض تنزل و پذیرش شمول ادله عرض نسبت به غیرمعین، باید در مقام قائل به تفصیل شد، اگر هر کسی از جماعت مذکور بخواهد برود و بقیه ممانعت نمی کنند، در اینجا همه مستطیع هستند، چون هر کدام بخواهد پول را تصاحب کند برای رفتن حج محذوری ندارد و واجب عینی می شود و این با فتوایی که می گویند «بطل تیممهم أجمع» جور در می آید؛ منتهی وجوب عینی می شود نه کفایی.

یک مرتبه هم این است که هر کسی بخواهد اقدام کند دیگران ممانعت می کنند، در اینجا هیچکدام از اینها مستطیع نیستند.

اما اگر بعضی بخواهند بروند دیگران ممانعت می کنند، ولی بعضی دیگر بخواهند بروند بقیه ممانعت نمی کنند، کسی که منعی ندارد مستطیع است و کسی که منع دارد غیرمستطیع نیست.

درباره تیمم هم همینطور است؛ چنانکه آقای بروجردی هم در حاشیه دارد[2] که وظیفه همه این است که برای تصاحب آب اقدام کنند، فقط تیمم کسی باطل است که آب را تصاحب می کند، یک مرتبه هم این است که هیچکدام برای یکدیگر مزاحمت ایجاد نمی کنند، که در اینجا تیمم همه باطل است. یک مرتبه هم بعضیها مزاحم ندارند و راحت می توانند تصاحب کنند و بعضیها مزاحم دارند، کسی که مزاحمت ندارد تیممش باطل است و کسی که مزاحم دارد صحیح است.

لذا مرحوم سید که در تیمم می گوید تیمم همه باطل می شود، معلوم می شود که وجوب وضو را عینی می داند نه کفایی، چون اگر به نحو وجوب کفایی اگر یکی از آنان با این آب وضو بگیرد، بقیه باید وضویشان درست باشد.[3]

 --------------

[1] إذا بذل لأحد اثنين أو ثلاثة ‌فالظاهر الوجوب عليهم كفاية فلو ترك الجميع استقر عليهم الحج فيجب على الكل لصدق الاستطاعة بالنسبة إلى الكل‌(العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج‌2، ص447‌)

[2] العروة الوثقى (المحشى)، ج‌2، ص230.

[3] برگرفته از جلسه.... از سلسله جلسات عصر آیت الله العظمی شبیری زنجانی-دامت برکاته-