توجیه یک عبارت از مکاسب شیخ در معاطات

توضیحات

:::

دسته: یاداشت محقق |

منتشر شده در شنبه, 30 دی 1402 17:42 |

در باب معاطات بنا بر افاده ملکیت جائزه، متعاطیین می توانند از معامله برگردند و شیء را ملک خودشان کنند. شیخ فرموده این جواز رجوع مانند جواز رجوع در خیارات نیست؛ چه اینکه متعلق خیارات عقد است. لذا حتی بعد از تلف شدن ثمن و مثمن هم حق خیار قابل تصویر است، ولی متعلق جواز در معاطات تراد عین است، نظیر جوازی که در باب هبه است که تا عین باقی است رجوع در هبه ممکن است. منتهی ایشان فرموده: این با هبه فرق دارد، موضوع این تراد است، نه مطلق الرجوع الثابت فی الهبه.[1]

بحث این است که شیخ می خواهد بگوید در معاطات اگر یکی تلف شد و یکی موجود است، طرف مقابل حق ندارد نسبت به موجود رجوع کند و آن را برگرداند، چون از قبیل مطلق الرجوع الثابت فی الهبه نیست، در حالی‌که در هبه مطلق الرجوع نیست؛ چه اینکه اگر هبه معوضه باشد که اصلا رجوع ثابت نیست و اگر غیرمعوضه باشد یک چیز است و دو تا چیز نیست تا تعبیر «مطلق» تصویر داشته باشد. در این نوشتار درصدد توجیه این عبارت شیخ هستیم.

برای حل این عبارت چهار معنا به ذهن می رسد که سه تای اولی در حد احتمال است و چهارمی به گمان قوی مراد شیخ است.

معنای اول برای تصویر دو طرف این است که واهب دو چیز را هبه کرده است و یکی از آنها تلف شده، لذا واهب می تواند نسبت به موجود برگردد، ولی در معاطات نمی تواند نسبت به موجود برگردد.

معنای دوم اینکه جایی مراد است که چیز هدیه شده نتاج پیدا کرده است و خودش از بین رفته، مثل اینکه گوسفندی را هبه کرده که بچه دنیا آورده است و خود گوسفند از بین رفته.

معنای سوم اینکه دو نفر مستقلا به همدیگر هدیه داده‌اند، بدون اینکه معوضه باشد یا یکی به جبران دیگری باشد. یکی در دست دیگری تلف شده، آن که در دستش تلف شده می تواند به موجود رجوع کند.

این سه احتمال خلاف ظاهر است و نمی توان گفت مراد شیخ این است. توجیه صحیح عبارت شیخ این است که «الثابت» در «لا مطلق الرجوع الثابت فی الهبه» وصف مضاف الیه، یعنی «رجوع» است نه وصف مضاف، یعنی «مطلق»؛ چون قبلاً هم شیخ گفته بود آنچه در باب معاطات است مانند هبه است که به عین متعلق است، نه به عقد، لذا مرادش این است که جای «الثابت فی الهبة» در عبارت «لا مطلق الرجوع الثابت فی الهبه»، «فی العین» گذاشته شود، یعنی معاطات در موضوع تراد صحیح است، «لا مطلق الرجوع فی العین» که اگر یکی موجود بود یکی نبود بتواند رجوع کند، بلکه اگر یکی هم تلف شده باشد نمی تواند رجوع کند.[2]

 ---------------

[1] . كتاب المكاسب (للشيخ الأنصاري، ط - الحديثة)، ج‌3، ص: 97.

[2] . برگرفته از جلسه... از سلسله جلسات عصر آیت الله العظمی شبیری زنجانی-دامت برکاته-