روزه کسی که بعد از ظهر قبل از قصد اقامت عدول کند
- توضیحات
- :::
- دسته: یاداشت محقق |
- منتشر شده در چهارشنبه, 14 دی 1401 15:22 |
اگر کسی که قصد اقامت ده روز کرده روزه بگیرد و بعد از ظهر از قصد اقامت خود عدول کند دو حالت دارد؛ یا عدولش بعد از خواندن نماز چهار رکعتی است یا قبل از آن است، اگر عدولش بعد از خواندن نماز چهار رکعتی باشد مورد اتفاق فقهاست که روزه‌اش صحیح است؛ اما اگر قبل از آن باشد محل تأمل است.[1]
در عروه[2] بحثی مطرح است که اگر کسی قصد اقامت کرد و قبل از نماز چهار رکعتی عدول کرد، آیا عدول، کشف می کند که حکم تمام از اول نیامده است، یا ناقل است؟ قول صحیح و أقوی که مرحوم سید و دیگران قبول دارند ناقله بودن است[3]، به این بیان که با نفس قصد، وجوب تمام آمده، منتهی اگر نماز چهار رکعتی خوانده باشد، از نظر بقاء ولو عدول هم کرده باشد حکم عدم عدول را دارد، و باید نمازش را تمام بخواند، و اگر نخوانده باشد بقاء زائل می شود. لذا این قصد است که وجوب تمام را می آورد و چون واجب شده، انسان نماز چهار رکعتی می خواند، نه اینکه چون چهار رکعتی می خواند تمام واجب می شود، خاصیت خواندن نماز چهار رکعتی برای ابقاست، لذا اگر نخواند و عدول کند، بقاء از بین می رود. پس عدول ناقل است، نه کاشف از عدم تحقق نماز چهار رکعتی.
وجه عدم دخالت اتیان چهار رکعتی در وجوب تمام این است که اگر آوردن چهار رکعتی، شرط تحقق اقامه باشد وظیفه مکلف قبل از اتیان چهار رکعتی روشن نیست، باید قبلا تمام واجب باشد تا بتواند تمام بخواند، وجوب شیء نمی تواند معلق به وجودش باشد. پس وجوب باید نسبت به اتیان و عدم اتیان لا إقتضا باشد، لذا دخالت نماز چهار رکعتی در حدوث، استحاله دارد.
البته تصوراتی وجود دارد که استحاله نداشته باشد، ولو در نتیجه، موافق نظریه سایر فقهاست.
ممکن است گفته شود مطلوب شارع نسبت به کسی که قصد اقامت کرده ولی در واقع ده روز نمی ماند، این است که نماز را قصر بخواند، و اگر نخواند و عدول کرد، نمازهایش را ولو قصد اقامه هم کرده باشد، قصر بجا می آورد، ولی اگر یک نماز چهار رکعتی خواند شارع این را تفضلاً قبول می کند و آن را منشأ اثر برای بقیه نمازها قرار می دهد، لذا اگر چنین شخصی-که قاصد اقامت است و بعدا عدول می کند- به خیال اینکه وظیفه‌اش قصراست، نماز دو رکعتی بخواند، نمازش صحیح است. پس نسبت به قبل، نفس ده روز ماندن دخالت دارد نه قصد، منتهی اگر قصد کرد و نماز چهار رکعتی خواند، شارع تفضلا این نماز را قبول کرده و این نماز مقبول، منشأ أثر برای نمازهای بعدی می شود. این منافات ندارد بگوییم اگر قبل از نماز چهار رکعتی عدول کرد روزه‌ای که گرفته ادامه بدهد و نمازهایی که نخوانده قصرا قضا کند.
تصور دیگر این است که گفته شود کسی که قصد اقامت کرد و ده روز در مقام واقع نماند، مصلحت قائم است هم به نماز دو رکعتی و هم به نماز چهار رکعتی، حالا اگر تصادفا یک نماز دو رکعتی با قصد اقامت خواند این نمازش صحیح است و اگر قضا شده باشد مخیر است بین قصر و اتمام، مثل حکم نماز در اماکن تخییر-البته طبق نظر مشهور-، منتهی اقوی از نظر ظواهر ادله که اگر کسی قصد اقامت کرد نمازش تمام است، این است که قصد اقامت تمام موضوع است برای وجوب تمام، نه اینکه جزء الموضوع باشد.
فروعی بر این بحث مترتب است که یکی از آنها عبارت از این است که اگر کسی قصد اقامت کرد و نماز چهار رکعتی نخواند و روزه گرفت و بعد از ظهر عدول کرد، روزه‌اش چه حکمی دارد؟
بحثی نیست که اگر کسی قبل از ظهر حاضر بود و روزه گرفت و بعد از ظهر مسافر شد باید روزه را بگیرد، آیا اینجا حاضر تکوینی مراد است یا اعم از حاضر تکوینی و ما بحکم الحاضر؟ اگر حاضر تکوینی مراد است پس باید گفت کسی که نماز چهار رکعتی هم خوانده و بعد از ظهر حرکت کرده روزه‌اش فایده ندارد، در حالی که بلا اشکال روزه‌اش صحیح است. پس این شخص هم که فرضاً حدوث در حقش همان حکم را دارد و اختصاص به کسی که تکوینا اهل آنجا باشد ندارد، ملحق به اوست و قهرا روزه‌اش صحیح است.
[1] برگرفته از جلسه 22/4/1378 سلسله جلسات عصر حضرت آیت الله العظمی شبیری-دامت برکاته- بعد از نهایی شدن نرم افزار آدرس داده می شود.
[2]. العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج2، ص: 149.
[3]. العروة الوثقى (المحشى)، ج3، ص: 487.