چگونگی استظهار نجاست از الفاظ وارد در قرآن و سنت - 2

توضیحات

:::

دسته: یاداشت محقق |

منتشر شده در سه شنبه, 14 شهریور 1396 08:10 |

اشاره: در بخش اول این نوشتار به چهار مورد از مواردی که می‌توان با تکیه بر آن نجاست را استظهار نمود اشاره شد. در ادامه جهار صورت دیگر از این بحث مورد توجه قرار خواهد گرفت: 

5. نهی از استعمال شیء در نماز و حکم به بطلان در صورت تستر به آن

مانند روایت امام صادق ع در مورد نجاست میته: أَحْمَدُبْنُ مُحَمَّدِبْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمَيْتَةِ قَالَ لَا تُصَلِ‏ فِي‏ شَيْ‏ءٍ مِنْهُ‏ وَ لَا شِسْعٍ.[1] مرحوم علامه در منتهی، به نهی از نماز در میته برای نجاست میته استدلال فرموده و دباغی را سبب طهارت میته ندانسته است. [2]

چنین نهیی نیز با نجاست تلازم ندارد زیرا؛ تستر به اجزاء حیوان حرام گوشت هر چند تذکیه شده و پاک باشند، در نماز جایز نبوده و موجب بطلان نماز است. روایت ابن بکیر در بطلان نماز در اجزاء حیوان حرام گوشت، نمونه بارز نهی از استعمال پوست در نماز است که روشن است، پوست حیوان حرام گوشت با تذکیه پاک می‌شود اما روایت و فتاوی، اطلاق داشته و حتی نماز با پوست حیوان حرام گوشت تذکیه شده، باطل شمرده شده است.

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ قَالَ: سَأَلَ زُرَارَةُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الصَّلَاةِ فِي الثَّعَالِبِ وَ الْفَنَكِ‏  وَ السِّنْجَابِ وَ غَيْرِهِ مِنَ الْوَبَرِ فَأَخْرَجَ كِتَاباً زَعَمَ أَنَّهُ إِمْلَاءُ رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّ الصَّلَاةَ فِي وَبَرِ كُلِّ شَيْ‏ءٍ حَرَامٍ أَكْلُهُ فَالصَّلَاةُ فِي وَبَرِهِ وَ شَعْرِهِ وَ جِلْدِهِ وَ بَوْلِهِ وَ رَوْثِهِ وَ أَلْبَانِهِ وَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ مِنْهُ فَاسِدَةٌ لَا تُقْبَلُ تِلْكَ الصَّلَاةُ حَتَّى تُصَلِّيَ فِي غَيْرِهِ مِمَّا أَحَلَّ اللَّهُ أَكْلَهُ ثُمَّ قَالَ يَا زُرَارَةُ هَذَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فَاحْفَظْ ذَلِكَ يَا زُرَارَةُ فَإِنْ كَانَ مِمَّا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ فَالصَّلَاةُ فِي وَبَرِهِ وَ بَوْلِهِ وَ شَعْرِهِ وَ رَوْثِهِ وَ أَلْبَانِهِ وَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ مِنْهُ جَائِزَةٌ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّهُ ذَكِيٌّ قَدْ ذَكَّاهُ الذَّبْحُ فَإِنْ كَانَ غَيْرَ ذَلِكَ مِمَّا قَدْ نُهِيتَ عَنْ أَكْلِهِ وَ حَرُمَ عَلَيْكَ أَكْلُهُ فَالصَّلَاةُ فِي كُلِّ شَيْ‏ءٍ مِنْهُ فَاسِدَةٌ ذَكَّاهُ الذَّبْحُ أَوْ لَمْ يُذَكِّهِ.[3]

6. نهی از استعمال ملاقی در نماز و حکم به بطلان در صورت تستر به آن

مانند حکم به بطلان نماز در لباس ملاقی با بول گربه: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ أَنَّهُ قَالَ فِي كِتَابِ سَمَاعَةَ رَفَعَهُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنْ أَصَابَ الثَّوْبَ شَيْ‏ءٌ مِنْ بَوْلِ‏ السِّنَّوْرِ فَلَا تَصِحُّ الصَّلَاةُ فِيهِ حَتَّى تَغْسِلَهُ. [4]

 از چنین نهیی نجاست استظهار می‌شود؛ زیرا در شرع، وجه دیگری غیر از نجاست مشاهده نشده که  ابطال نماز از شیء به ملاقی آن سرایت کند.

7. امر به غَسل ملاقی

مانند این روایت در نجاست بول حیوان حرام گوشت :عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اغْسِلْ ثَوْبَكَ مِنْ أَبْوَالِ‏ مَا لَا يُؤْكَلُ لَحْمُهُ. [5]

 امر به شست و شو اگر مطلق باشد و فرضی را که آن شیء در ملاقی باقی نمانده یا مستهلک شده را نیز در برداشته باشد، دال بر نجاست آن شیء و سرایت نجاست به ملاقی می­باشد زیرا؛ در شرع موردی غیر از نجاسات دیده نشده که شستن ملاقی به صرف سرایت آنها واجب باشد ولو در نجاسات نیز این واجب ارشاد به بطلان نماز در لباس ملاقی نجس می­باشد.

8. امر به نزح آب چاه

امر به کشیدن آب چاه به علت افتادن شئی در آن، ظهور در نجس بودن آن شیء دارد. زیرا هر چند به علت ماده دار بودن آب چاه[6] و وجود اختلاف فراوان در تعداد نزح که شاهد بر استحباب است، قائل به استحباب نزح می­شویم؛ اما اکثر قریب به اتفاق مواردی که امر به نزح به سبب آنها شده، نجس می­باشند. مواردی که در روایات امر به نزح آب چاه به سبب آنها شده، از این قرار است: مردار کوچک یا بزرگ مانند: موش، گربه، گوسفند، گاو، گنجشک، الاغ، شتر، کبوتر، مرغ، سگ و خوک. حیوانات نجس العین سگ و خوک و لو زنده از چاه بیرون بیایند. بول، غائط و خون انسان یا حیوان، بچه یا بزرگ. البته در برخی از روایات بین متلاشی شدن مردار یا عدم آن و بین تغییر بو و طعم آن تفاوت گذاشته شده است.[7]

تنها در چند مورد، به سبب اموری، امر به نزح شده که امکان دارد، نجس نباشند. مثلا در صورت ورود جنب در آب چاه امر به نزح شده[8] است. هم چنین در صورتی که وزغه[9] یا سام ابرص که به وزغ بزرگ ترجمه شده[10] در آب بمیرد[11] یا موش و عقرب، زنده از آب خارج شوند،[12] امر به نزح آب چاه در روایات وارد شده است.

اما به نظر می‌رسد این موارد با استظهار نجس بودن مواردی که امر به نزح آب چاه به سبب آنها شده، تنافی ندارند زیرا؛

 در جنب این امکان بسیار قوی است که امر به نزح، به سبب نجس بودن جنب به منی بوده و ارتباطی به خود جنب نداشته باشد. همانگونه که غساله غسل جنابت در صورت پاک بودن بدن جنب از منی، پاک بوده و استعمال آن در رفع خبث اجماعی شمرده شده و در رفع حدث، مشهور دانسته شده است.[13]

ورود امر به نزح به سبب سام ابرص نیز به علت وجود روایت معارض، صلاحبت منع از استظهار نجاست ندارد. جابر بن یزید از امام باقر ع نقل می‌کند: «عَنِ السَّامِّ أَبْرَصَ (يَقَعُ فِي الْبِئْرِ) فَقَالَ لَيْسَ بِشَيْ‏ءٍ حَرِّكِ الْمَاءَ بِالدَّلْوِ (فِي الْبِئْرِ)[14]

با توجه به ترجمه سام ابرص به وزغ بزرگ در کتب لغت،  صحیحه معاویه بن عمار که در آن، وزغ وارد شده بود نیز از صلاحیت منع خارج می‌شود.

تنها روایتی که به ظاهر نمی‌توان آن را به نجاست حمل کرد و معارضی نیز ندارد تا از صلاحیت استدلال خارج شود، صحیحه هارون بن حمزه الغنوی است که در آن، امر به نزح آب چاه برای موش و عقربی که زنده از آب خارج شوند، شده است.

اما به علت تعداد بسیار بالای روایات منزوحات بئر که به سبب نجاستی امر به نزح کرده و وحدت این روایت، ظهور امر به نزح در نجاست، بسیار قوی می‌باشد.

در مجموع روشن شد: چهار بیان دال بر نجاست بوده، در سه بیان باید تفصیل داد و یک نوع بیان دیگر ظهوری در نجاست ندارد.

کتابنامه

1.      قرآن کریم؛

2.      الأمثل فى تفسير كتاب الله المنزل؛ مكارم شيرازى ناصر، مدرسه امام على بن ابى طالب، قم، چاپ اول، 1421ه‍ ق.

3.      تهذيب الأحكام؛ طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، 10 جلد، دار الكتب الإسلامية، تهران - ايران، چهارم، 1407 ه‍ ق

4.      الكافي (ط - الإسلامية)؛كلينى، ابو جعفر، محمد بن يعقوب، 8 جلد، دار الكتب الإسلامية، تهران - ايران، چهارم، 1407 ه‍ ق

5.      كتاب العين؛ فراهيدى، خليل بن احمد، 8 جلد، نشر هجرت، قم - ايران، دوم، 1410 ه‍ ق

6.      كتاب الماء؛ أزدى، عبدالله بن محمد، تهران، چاپ: اول، 1387ه‍ ش.

7.      مستمسك العروة الوثقى؛ حكيم، سيد محسن طباطبايى، 14 جلد، مؤسسة دار التفسير، قم - ايران، اول، 1416 ه‍ ق

8.      المصباح المنير في غريب الشرح الكبير؛ فيومى، أحمد بن محمد، قم، چاپ: دوم، 1414ه‍ ق.

9.      معالم الدين و ملاذ المجتهدين (قسم الفقه)؛ عاملى، جمال الدين، حسن بن زين الدين، 2 جلد، مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، قم - ايران، اول، 1418 ه‍ ق

10. منتهى المطلب في تحقيق المذهب؛ حلّى، علامه، حسن بن يوسف بن مطهر اسدى، 15 جلد، مجمع البحوث الإسلامية، مشهد - ايران، اول، 1412 ه‍ ق

11. وسائل الشيعة؛ عاملى، حرّ، محمد بن حسن، 29 جلد، مؤسسه آل البيت عليهم السلام، قم - ايران، اول، 1409 ه‍ ق