شصت و سومین شماره فصلنامه اقتصاد اسلامی منتشر شد

توضیحات

:::

دسته: خبرنامه پژوهشی |

منتشر شده در دوشنبه, 29 آذر 1395 07:55 |

فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد_اسلامی شماره شصت و سوم ویژه پاییز ۱۳۹۵ منتشر شد.

به گزارش خبرنامه پژوهشی مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره ۶۳ منتشر شد. این فصلنامه با صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سر دبیری آقای دکتر عباس عرب مازار به شماره شصت و سوم خود رسید.

چکیده مقالات این شماره جهت اطلاع بیشتر خوانندگان ارائه می شود.

اجتهاد چندمرحله‌ای روش پژوهش استنباط مسائل فقه اقتصادی/ سیدعباس موسویان و رسول خوانساری

ابواب اقتصادی و معاملات در اسلام، ماهیت امضایی دارند. اندیشه‌وران اقتصادی متناسب با نیازهای جامعه به طراحی ابزارها و شیوه‌های معاملاتی اقدام می‌کنند و فقیهان مالی در چارچوب اصول و قواعد شریعت، آنها را بررسی و گزینش می‌کنند. چالشی که در بررسی مسائل فقه اقتصادی وجود دارد، بین‌رشته‌ای‌بودن و نبود روش پژوهش معتبر دراین‌باره است؛ از یک‌سو اندیشه‌وران اقتصادی در طراحی ابزارهای مالی تسلط کافی بر بُعدهای فقهی ندارند و نمی‌توانند حکم شرعی لازم را استنباط کنند و از طرف دیگر این ابزارها چنان پیچیدگی دارند که نمی‌توان به پاسخ استفتای ساده که بسیاری از بُعدها، جزئیات و کاربردهای مسئله تشریح نشده، اعتماد کرد.

مقاله پیش رو می‌کوشد روش مطمئنی برای استنباط مسائل فقه اقتصادی ارائه کند؛ در این روش که اجتهاد چندمرحله‌ای نامیده می‌شود، بعد از تحلیل تفصیلی موضوع، بُعدهای فقهی مسئله به‌وسیله پژوهشگر بررسی می‌شود؛ سپس با شناسایی خبرگان فقه اقتصادی، نظرهای تخصصی فقهی درباره مسئله مورد نظر دریافت ‌شده، پس از پردازش اطلاعات، بحث‌ها جمع‌بندی می‌شود و در صورت اختلاف‌نظر، پژوهشگر به تبادل نظر بین خبرگان می‌پردازد. زمانی که پژوهشگر به اطمینان کافی رسید، با بیان نکته‌های حساس، مسئله را جهت استفتا به مراجع تقلید عرضه می‌کند و در صورت تأیید مراجع، پاسخ نهایی فقهی درباره مسئله مورد نظر به دست می‌آید.

بررسی عمل‌کرد اقتصاد ایران از دید عدالت (با پافشاری بر رویکرد امام علی(ع) در عهدنامه مالک اشتر) / محمدرضا یوسفی شیخ‌رباط و مهناز زندیه

هدف هرحکومت دینی به‌ویژه حکومت اسلامی،تحقق عدالت است.درپژوهش پیش ‌رو به بررسی عملکرد اقتصادایران از دید عدالت باپافشاری بررویکردامام علی (ع) درعهدنامه مالک اشترپرداخته می‌شود. درفرایند تحلیل داده­ ها، نخست بااستفاده از روش کمّی و داده ­های مربوط به ضریب جینی و محاسبه شاخص اتکینسون معیار اول معرفی‌شده درعهدنامه مالک اشتر ـ کاهش فقر و نابرابری ـ جهت بررسی عملکرد اقتصادایران ارزیابی شد. ضریب جینی وشاخص اتکینسون روندی نوسانی را درطی سال‌های موردبررسی به خوداختصاص داد؛ سپس بااتکابرنظرخبرگان باتوزیع پرسش‌نامه به‌صورت میدانی دیگر معیارهای موردنظردر عهدنامه­ بررسی شده، داده‌های پرسش‌نامه به‌وسیله نرم­ افزارspssتحلیل شد. نتیجه‌های پژوهش نشان دادکه وضعیت عدالت جامعه کنونی عدد دو وجامعه آرمانی عدد پنج بوده ومیزان شکاف وضع موجود ازحالت آرمانی شصت درصد است. به‌منظوربررسی کاهش شکاف ازشاخص«قابلیت کاهش معیار» استفاده شد. بااستفاده ازروش نظام دینامیکی وروش­های فرا ابتکاری با کاربرد نرم‌افزارvensim رفتار درون‌زا درنظام اقتصادی ـ اجتماعی شبیه ­سازی وبررسی شد و  پنج موضوع گوناگون به‌عنوان راهکارهای سیاستی معرفی شد. نتیجه‌ها نشان داد که اگربر هر کدام ازمتغیرهای معرفی‌شده درموضوع‌ها شوکی از نوع گام مثبت داده شود، باعث می­شود وضعیت عدالت درجامعه طی سال­های ۱۳۹۳ ـ ۱۴۰۴ به نسبت متفاوت بهبود یابد.

پول در اقتصاد اسلامی از دید اعتباریات علامه طباطبایی(ره) / حسن سبحانی و علی‌اصغر قائمی‌نیا

پول، یکی از مفهوم‌های چالش‌­برانگیز اقتصاد است و می­توان تفسیرهای آن را به تعداد مکتب‌ها و نحله­های فکری اقتصاد، متکثر و متنوع دانست. در تحقیق پیش ‌رو در پی فهم پول نه از دید فقهی بلکه از نگاه فلسفی هستیم. پرسش اصلی تحقیق حقیقت‌شناسی پول از رهگذر فلسفی است. فرضیه تحقیق به تبعیت از بحث اعتباریات علامه;عبارت از این است که «پول مفهومی اعتباری می‌باشد». تلقی اعتباری از پول دلالت‌های قابل توجهی برای اقتصاد اسلامی دارد که در مقاله پیش‌ رو آنها را تبیین کرده­ایم. پول جنبه وضعی، قراردادی، فرضی و اعتباری دارد؛ بنابراین کالا نیست. همچنین پول تابع احتیاج‌های حیاتی و عامل‌های ویژه محیط است و با تغییر آنها تغییر می‌کند؛ در نتیجه تنوع اشکال پولی مجاز و البته با توجه به گسترش نیازها ضروری است و پول در هر شکلی، فقط به ازای نفس‌الامر حقیقی خود باید پدید آید. همچنین پول نسبی، موقت و غیرضروری است.

نظریه بازی‏ها به مثابه ابزاری برای فلسفه اخلاق؛ تبیینی تاریخی و تحلیلی انتقادی / سیدهادی عربی، محمدهادی زاهدی‌وفا، محمدجواد رضائی و مهدی موحدی بکنظر

فلسفه اخلاق، پژوهشی درباره درستی، نادرستی، روایی یا ناروایی اعمال یا تحقیق درباره استدلال‏های ورای باورهای اخلاقی ماست. یکی از عرصه‏های مهم فراخوانی باورهای اخلاقی یا درک عمل درست یا نادرست، حوزه رفتارهای تعاملی و متقابل انسان‏هاست؛ ازاین‌رو منطقی به نظر می‏آید که نظریه بازی‏ها، به‌عنوان مطالعه فرایند و برایند تعامل های افراد، ظرفیت برخی کاوش‏های فلسفی و اخلاقی را داشته باشد. مقاله پیش ‌رو در پی آن است که نخست اثرگذاری برخی ایده‏ها و مدل‏های نظریه بازی‏ها بر برخی ایده‏ها و نظریهها در حوزه فلسفه اخلاق و عدالت‏پژوهی را بررسی کرده؛ سپس استواری اعتبار و کارامدی چنین اثرهایی را تحلیل انتقادی کند. شیوه پژوهش در قسمت نخست مبتنی بر مطالعه‌های تاریخی از ۱۹۴۰م تاکنون است. ارزیابی انتقادی ارائه‌شده نیز به شکل تحلیل نظری است. یافته‌های پژوهش بیان­گر آن است که برخی نوآوری‏های صورت­گرفته در نظریه بازی‏ها بر برخی ایده‏ها و نظریه­ها در حوزه فلسفه اخلاق و عدالت‏پژوهی اثرگذار بوده است. ارزیابی انتقادی چارچوب تحلیلی ایده‏ها و نظریه­های مبتنی بر رهیافت نظریه بازی‏ها، نشان‏دهنده کاستی‏ها و دشواری‏هایی در راه بهره­گیری از نظریه بازی‏ها به‌عنوان ابزاری برای فلسفه اخلاق است.

 کاربرد اقتصاد آزمایشگاهی در تخصیص منابع بانکی (مورد مطالعه قراردادهای بانکی) / محمدنقی نظرپور، ناصر الهی و سیدمهدی میرحسینی

اقتصاد آزمایشگاهی ابزاری است که می­تواند بسترهای لازم برای دست‌یابی به نتیجه‌های قابل اتکا در زمینه‌های متعدد علم اقتصاد را فراهم آورد و با استفاده از آزمون‌های کنترل‌شده، دستاوردهای باارزش، کم‌هزینه و مطمئنی را برای تخصیص بهینه منابع بانکی در پی داشته باشد.

مقاله پیش ‌رو در بخش تبیین ادبیات اقتصاد آزمایشگاهی از روش توصیفی و تحلیل محتوا و در صحنه آزمایشگاه از آزمون‌های آزمایشگاهی بهره برده و به بررسی این فرضیه می­پردازد که «اقتصاد آزمایشگاهی می­تواند در قالب مجموعه‌ای از آزمون‌های آزمایشگاهی ترکیب حداکثرکننده سود بانک از بین تسهیلات قراردادهای مبادله‌ای و مشارکتی را تعیین کند». نتیجه‌ها نشان داد بانک در بستر آزمونی آزمایشگاهی می­تواند با در نظرگرفتن تقاضاکنندگان تسهیلات، تورم و رشد اقتصادی دوره پیشین، زمان کنونی و دوره آینده ترکیبی را شناسایی کند که بیشترین سودآوری را در تخصیص منابع برای بانکبه ارمغان ­آورد.

عوامل اثرگذار بر خرید اوراق وقفی (مطالعه موردی: آموزش و پرورش) / هادی امیری، آرمان روشندل و فاطمه صادق‌پور

مشارکت بیشتر مردم در تأمین کالاهای عمومی و شبه عمومی از پیش‌نیازهای مهم پیشرفت اقتصادی است. سنت حسنه وقف یکی از زمینه‌های مشارکت عمومی در تدارک کالاها و خدمات است. روش‌های وقف نیز به تناسب وضعیت زمان و مکان در حال تحول است. اوراق وقفی، شیوه نوینی است که امکان مشارکت افراد با سطح درآمدی متفاوت را فراهم می‌آورد.

هدف اصلی مطالعه پیش ‌رو تعیین عوامل اثرگذار بر تمایل به پرداخت افراد جامعه جهت تأسیس مؤسسه وقفی برای تأمین مالی آموزش­ و پرورش است. بر این اساس برای تعیین عوامل اثرگذار بر تمایل به پرداخت از الگوی دو مرحله­ای هکمن استفاده شده است. در این الگو در مرحله نخست، عوامل اثرگذار بر تمایل و عدم تمایل به خرید اوراق وقفی  بررسی، سپس در مرحله دوم عوامل اثرگذار بر میزان تمایل به پرداخت در میان افرادی که این تمایل را دارند، ارزیابی شد.

نتیجه‌ها نشان می­دهد متغیرهای درآمد ماهیانه سرپرست خانوار، پرداخت شهریه به مدرسه، جنسیت، تحصیلات و سن، عوامل اثرگذار بر تمایل به خرید  اوراق  وقفی هستند و متغیرهای شغل، نوع مدرسه شامل دولتی، نمونه دولتی و غیرانتفاعی در سطح ۹۵ درصد اطمینان بر میزان تمایل به خرید  اوراق وقفی برای تأمین مالی آموزش ­و ­پرورش اثرگذار هستند.

علاقمندان می‌توانند جهت تکمیل اطلاعات و تهیه این فصلنامه به وبگاه فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی مراجعه نمایند.