ابراهیم بن محمد الهمدانی

توضیحات

:::

دسته: رجال |

منتشر شده در چهارشنبه, 23 بهمن 1398 08:03 |

نوشته شده توسط محققین مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام |

ابراهیم بن محمد الهمدانی جدّ عیسی بن عبداللَّه قمی و از معاشرین علی بن مهزیار است.

در مورد ضبط «الهمدانی» باید توجه کرد که در اینجا «الهَمَدانی» به فتح میم صحیح است چرا که ابراهیم بن محمد اهل همدان از شهرهای ایران است و «الهَمْدانی» به سکون میم، مربوط به قبیله معروفی از قبائل یمنی است که بسیاری از محدثان کوفه از این قبیله بوده‌اند. شهید ثانی در نسخه‌ای که تصحیح نموده و با نسخه شیخ مقابله کرده است نیز بر روی میم فتحه گذاشته است. علاوه بر این، در نسخه‌های قدیم، «الهمدانی» را با «ذال» معجمة نوشته‌اند که این نیز قرینه بر مفتوح بودن میم است چرا که بر اساس قانون فرس قدیم، در صورتی «دال» در کتابت یا نوشتار تبدیل به «ذال» می‌شود که ما قبل آن، حرف علّه یا حرف متحرک باشد.

بررسی وثاقت ابراهیم بن محمد الهمدانی

در مورد ابراهیم بن محمد، توثیقی در کتب رجالی وجود ندارد، جز روایتی که کشی نقل می‌کند که بر اساس آن ابراهیم بن محمد الهمدانی ثقه دانسته شده است: «محمد بن مسعود قال حدثنی علی بن محمد قال حدثنی محمد بن أحمد عن محمد بن عیسی عن أبی محمد الرازی قال کنت أنا و أحمد بن أبی عبد الله البرقی بالعسکر فورد علینا رسول من الرجل فقال لنا الغائب العلیل ثقة و أیوب بن نوح وإبراهیم بن محمد الهمدانی و أحمد بن حمزة و أحمد بن إسحاق ثقات جمیعا»[1].

اما این نقل قابل اعتماد نیست چرا که سند این روایت ضعیف است و علی بن محمد بن فیروزان القمی شناخته شده نیست؛ بنابراین برای اثبات وثاقت ابراهیم بن محمد الهمدانی باید مسیرهای دیگری را پی گرفت که در ادامه به آنها پرداخته‌ایم:

۱ و ۲. اکثار اجلاء و کثرت نقل اجلاء

اجلای زیادی از ابراهیم بن محمد الهمدانی نقل حدیث کرده‌اند که همگی از بزرگان و از شخصیت‌های مهم حدیثی هستند؛ از قبیل احمد بن محمد بن عیسی، علی بن مهزیار، محمد بن عیسی العبیدی و یعقوب بن یزید که نه تنها از ابراهیم بن محمد اخذ حدیث کرده‌اند بلکه این کار را در دفعات متعدد انجام داده‌اند. این کثرت از ناحیه تعداد روات و تعداد نقل‌ها علامت اعتماد اجلاء به وی بوده و نشان‌دهنده وثاقت ابراهیم بن محمد است.

۳. وکالت ناحیة مقدسة

مطلب دیگری که وثاقت ابراهیم بن محمد را به دنبال می‌آورد، وکالت او از ائمه: است[2]  چه اینکه او وکیل حضرت هادی(علیه السلام) در همدان بوده است.

بنا بر تحقیق، وکالت اماره بر وثاقت است و اگر کسی در نقل قول مورد اعتماد نباشد، به حسب متعارف در کارهای مالی متعدد و مختلف مورد اعتماد قرار نمی‌گیرد؛ این مطلب خیلی بعید است که شخصی استثناءاً در باب امور مالی وثاقت قول داشته باشد و در امور دیگر وثاقت نداشته باشد؛ بنابراین، با توجه به وکالت محمد بن ابراهیم از حضرت هادی(علیه السلام)، می‌توان به وثاقت وی حکم نمود.

۴. فتوای الزامی شیخ صدوق

بنا بر تحقیق، در صورتی که شیخ صدوق یا شیخ کلینی با استناد به یک روایت، به حکمی الزامی فتوا دهند، می‌توان اعتماد آنها به سند روایت و در نتیجه، وثاقت رواة را نتیجه گرفت.

در مورد ابراهیم بن محمد الهمدانی نیز مکاتبه ای وجود دارد که متضمن حکمی الزامی است و شیخ صدوق آن را در فقیه نقل کرده است؛[3]  بنا بر فرمایش خود صدوق، در کتاب فقیه، تنها روایاتی نقل شده است که مورد فتوای ایشان است، بنابراین، از آنجا که در این مسأله روایتی با مضمون مشابه نقل نشده که مستمسک فتوای صدوق باشد، می‌توان اعتماد صدوق به این روایت و به تبع آن اعتبار سند را نتیجه گرفت.

بر این اساس، وثاقت ابراهیم بن محمد الهمدانی نیز ثابت می‌گردد.

۵. تشرف مکرر به حج

یکی از مواردی که می‌تواند مؤید وثاقت ابراهیم بن محمد الهمدانی باشد، تشرف مکرر او به حج است؛ چه اینکه طبق نقل، وی چهل مرتبه حج به جا آورده است.[4]

با توجه به مشکلاتی که به جا آوردن حج در زمان گذشته داشته، تا جایی که شخص از جانش می‌گذشته و به حج می‌رفته است، می‌توان نتیجه گرفت که تشرف مکرر ابراهیم بن محمد به حج با آن شرائط خاص، نشان‌گر تقوی و عشق و علاقه‌ی خاصی بوده که او را به این سفر می‌کشانده است و این می‌تواند اشعار به وثاقت وی داشته باشد.