حجیت اجماع مدرکی

توضیحات

:::

دسته: رجال |

منتشر شده در پنج شنبه, 09 ارديبهشت 1395 13:56 |

نوشته شده توسط مرتضی فیاض |

حجیت اجماع مدرکی

اگر مدرک و دلیل فقیهانی که نسبت به مساله ای وحدت دیدگاه دارند ، واضح و روشن بود به این وحدت دیدگاه و اتفاق نظر ، اجماع مدرکی می گویند. اما آیا چنین اتفاق نظری که همه ی صاحب نظران نظریه ی خود را مستند به دلیل خاصی بیان می کنند از اعتبار و حجیت برخوردار است ؟

برخی از محققین مانند آیت الله خوئی ، هیچ اعتباری برای اجماع قائل نیستند و معتقدند هیچ اتفاق نظر و اجماعی نمی تواند بیان کننده ی نظر امام معصوم باشد[1]. چنین دیدگاهی طبیعتا اجماع مدرکی را هم نمی پذیرد زیرا در اجماع مدرکی دلیل و مستند فقیهان معلوم است و هیچ نیازی به اجماع ان ها احساس نمی کند و به بررسی دلیلی که مورد استناد فقیهان قرار گفته است ، می پردازد .

البته این دیدگاه در قبال اجماع های مدرکی ، اختصاص به آیت الله خوئی ندارد و بسیاری از کسانی که اجماع را با قیودی حجت دانسته اند، اجماع مدرکی را نمی پذیرند و به بررسی ادله ی فقیهان می پردازند . [2]

اما در مقابل این دو دیدگاه ایت الله العظمی شبیری معتقدند اجماع به صرف مدرکی بودن ، از اعتبار ساقط نمی شود .

پس در واقع سه دیدگاه وجود دارد ؛

1. اجماع و اتفاق فقیهان از هیچ اعتباری برخوردار نیست و فرقی نمی کند که این اجماع مدرکی باشد یا نباشد .
2. اگر دلیل اجماع ذکر نشده باشد ، اعتبار اجماع در صورت جمع شدن شرائط ممکن است اما اگر دلیل ذکر شده باشد ، اجماع نمی تواند کاشف از دیدگاه معصوم باشد .
3. در اعتبار اجماع فرقی بین مدرکی بودن و مدرکی نبودن اجماع وجود ندارد .

آیت الله شبیری معتقدند که اگر اجماع کاشف از ارتکاز متشرعه در زمان معصوم بود حجت است و از این جهت هیچ فرقی نمی کند که اجماع مدرکی باشد یا نباشد ، ایشان می فرمایند :

اجماع چه مدركى باشد و چه نباشد، اگر اتصال آن به زمان معصوم عليه السلام ثابت شود، صلاحيت استناد دارد هر چند اجماع مدركى باشد و حتى خود مدرك صلاحيت استناد نداشته باشد. زيرا دليل عمده براى حجيّت اجماع تقرير معصوم است. يعنى مطلبى كه در تمام ازمنه و از جمله دوران معصوم عليه السلام محلِّ ابتلاء بوده و ردع نشده، حجّت مى‌باشد و حمل بر تقيّه نيز نمى‌توان كرد، زيرا تقيّه در مورد يك مسأله در تمام ازمنه نبوده است. البتّه بسيارى از اجماعات متأخرين مستند به استدلالات آنها بوده و اتصال به زمان معصوم را نمى‌توان احراز كرد[3]

پس در واقع ایشان دو شرط برای حجیت اجماع دارند :

شرط اول : اتصال اجماع به زمان معصوم

شرط دوم : محل ابتلا بودن برای مکلفین زمان معصوم

لذا مدرکی بودن یا نبودن در حجیت اجماع تاثیری ندارد زیرا اگر فقیهان به دلیلی استدلال کرده باشند و ان دلیل اعتباری نداشته باشد ولی اجماع اتصال به زمان معصوم داشته باشد می توان از طریق تقریر معصوم و امضای معصوم حجیت اجماع را ثابت کرد .

توضیح مطلب این است که اگر احراز کنیم وحدت دیدگاه فقیهان امر حادثی نیست بلکه ریشه در اعصار پیش از آنها دارد و در زمان امام معصوم نیز این وحدت دیدگاه و اتفاق نظر وجود داشته است ، پی می بریم که این وحدت دیدگاه ریشه در گفتار معصوم دارد والا چنین وحدت دیدگاهی شکل نمی گرفت .

در حقیقت با توجه به این که مساله ی مورد نظر تا چه مقدار محل ابتلاء مکلفین بوده است می توان به دیدگاه معصوم در این باره علم پیدا کرد زیرا تا وقتی این دیدگاه امری فراگیر در زمان معصوم نبوده باشد نمی توان رضایت معصوم به ان دیدگاه را کشف کرد .

بنابر این اگر چنین اجماعی وجود داشت ، دیدگاه معصوم احراز می شود و اگر فقیهان در مقام استدلال بر مساله ، به ادله ای استدلال کرده باشند که مورد مناقشه و اشکال باشند ، ضرری به این اجماع نمی زند چون در مقام عینیت بخشیدن به این ارتکاز بوده اند .